Yazılıkaya Açıkhava Tapınağı, genel görünüm. Hitit İmparatorluğunun ulusal tapınağı kabul edilen Yazılıkayanın, kesinlik taşımayan ilk yapım döneminde bir duvarla dış dünyadan soyutlandığı; ikinci evresinin ve Büyük Galerideki kabartmaların III. Hattuşili; Büyük Galerideki Tudhaliya kabartmasının, Küçük Galerinin ve tapınağın üçüncü evresinin IV. Tudhaliya zamanında yapıldığı düşünülmektedir.
Günümüzde Yazılıkaya olarak adlandırılan Hitit İmparatorluğu’nun ulusal tapınağı, Hattuşaş(Boğazköy)’ın 2 km. kuzeydoğusunda yer alır. Doğal kaya üzerine yapılmış bir açık hava tapınağıdır. Bu kült alanının önüne sonradan inşa edilmiş tapınak yapıları üç farklı döneme aittir. İlk dönemde, kaya tapınağını dış dünyadan soyutlayan bir kuşatma duvarı yapılmış; ikinci evrede anıtsal giriş yapısı ile birlikte Hitit geleneğinde bir tapınak eklenmiş; üçüncü dönemde, ana yapının doğu kanadı, küçük galerinin önünde daha kullanışlı bir girişe dönüştürülmüştür.
Hattuşaş’taki tapınakta, Fırtına Tanrısı’nın heykeli önünde kapalı mekânlarda yapılan dinî törenler, Yazılıkaya’da açık havada, hemen tüm Hitit panteonunu tasvir eden kabartmaların önünde yapılmıştır. Büyük Galerinin batı duvarı tanrıların, doğu duvarı ise tanrıçaların kabartmaları ile süslenmiştir. Bununla birlikte, tanrılar arasında üç tanrıça, tanrıçalar arasında bir tanrı kabartmasına yer verilmiştir. Tanrı ve tanrıça sıralarının birleştiği kuzey duvar ana tanrı ve tanrıçalara ayrılmıştır. Batıdan başlayarak, iki tepe üzerinde Hattuşaş Hava Tanrısı yer alır; başlığının ön kısmında altı boynuz bulunur. Yanındaki Cennetin Hava Tanrısı (Hatti Hava Tanrısı), yüceltilmiş iki dağ olarak sembolize edilmiş Nanni ve Hazzi üzerinde kutsal boğaları olan Serri ve Hurri (gece ve gündüz)’den biriyle birlikte hiyerarşide en yüksekte gösterilmiştir. Bu nedenle başlığı da diğer tanrılardan farklı olarak önde ve arkada altı boynuz, arada beş tanrı ideogramı (yarım elipsler) ile bezelidir. Yanında, Cennetin Hava Tanrısı’nın eşi olan Arinna Güneş Tanrıçası panter üzerinde “Hepatu” adıyla tasvir edilmiştir. Diğer tanrıçalardan daha uzun bir başlığı vardır. Genellikle annesi ile birlikte gösterilen yanındaki oğlu Tanrı Şarruma da panter üzerindedir, omuzu üzerinde duran uzun saplı bir balta taşır ve başlığı, Hattuşaş’ın Hava Tanrısı gibi yalnız önde altı boynuzludur. Galerideki tüm tanrı ve tanrıçaların başları üzerinde hiyeroglifle adları yazılıdır.
Hurri dinsel tören düzenine göre sıralanmış, ancak Hitit geleneğinde tasvir edilmiş bu kabartmaların tümü Kral III. Hattuşili zamanında (İ.Ö. 1275-50) yapılmıştır. Kralın eşi ve IV. Tudhaliya’nın annesi, Hurri ülkesi Kuzziwatna’nın büyük rahibinin kızı olan Kraliçe Puduhepa da tapınağın yapımına önemli katkılarda bulunmuştur. İlginç olan, doğu duvarın güneyindeki Kral IV. Tudhaliya’nın (İ.Ö. 1250-1220) kabartmasına özel bir önem verilmiş olmasıdır. Tapınağın tamamlanmasını sağlayan IV. Tudhaliya’nın 2,95 m. yüksekliğindeki kabartması, galerinin en büyük kabartmasıdır. Ayrı bir kapıyla girilen doğudaki Küçük Galeride de iyi durumda bazı kabartmalar yer alır. Bunlar arasında, sıra halinde oniki tanrı kabartması dikkati çekmektedir.
Yazılıkaya, Büyük Galeri, batıdaki tanrı kabartmaları ile aralarındaki üç tanrıça kabartması. Başları üzerinde hiyeroglifleri görülen tanrılar arasında, toprak simgesi üzerinde duran ve göğü taşıyan iki boğa adama da yer verilmiştir. Tanrılar arasında Cennetin Güneş Tanrısı, Ay Tanrısı, Mezopotamya Su Tanrısı (Ea), Başak Tanrısı, Hitit ve Hatti Fırtına tanrıları da bulunur.
