Sincan - Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan)

Sincan/Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan)
Yüzölçümü: 1 828 418 km2
Nüfusu:30 milyon (Yaklaşık)
Başkenti: Urumçi Coğrafi Konumu
Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan), Çin Halk Cumhuriyeti içerisinde ve ülkenin batı bölgesinde yeralmaktadırlar
Tarihçe
Uzun tarihi boyunca Doğu Türkistan, İç ve Orta Asya'da kurulmuş olan Türk devletlerinin ve hanlıklarının merkezi olmuştur.M.Ö. 8-3 asırlarda İskitlere; M.Ö. 300- M.S. 93 yıllarında Hunlara; 522-744 döneminde Göktürk İmparatorluğuna; 744-840 devresinde Uygur devletine; 751-870 Karluk ve Karahanlılar İmparatorluğuna ve Saidiye Hanlığına merkez olan (1509-1679) bu Türk yurdu, tarihte daima önemli olmuş ve dikkatleri üzerine çekmiştir. 8. ve 18. asırlar arasındaki bin yıllık dönem, Çin İmparatorluğu ile önemli derecede kültürel ve siyasî işbirliğinin gerçekleştirildiği bir barış dönemi olmuştur. Ancak bu barış dönemi, Doğu Türkistan'ın 1759 yılında Çin Mançu İmparatorluğu'nun işgali ile son bulmuştur. 1759'dan bu yana Doğu Türkistan'da 200'den fazla silahlı ayaklanma olmuş ve Doğu Türkistan halkı 3 defa hürriyetin tadını tatma fırsatı bulmuştur.1863'te bağımsızlığına kavuşan Doğu Türkistan'da Yakup Han başkanlığında "Doğu Türkistan İslâm Devleti" kurulmuş ve bu devlet; Osmanlılar, İngiltere ve Rusya tarafından resmen tanınmıştır. Ancak bu bağımsız Türk devletinin ömrü kısa sürmüş ve 1876 yılında Çin-Mançu devletince yeniden işgal edilmiş ve 1884'te Sincan "Yeni Toprak" adıyla Çin İmparatorluğuna bağlanmıştır.20. asrın başlarında Ortaasya'da oluşan milliyetçilik akımı neticesinde 1933 yılında Kaşgar'da Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti kurulmuştur. Bu Cumhuriyetin ömrü 1937'de sona ermiştir. 1944'de Gulca şehri Çinlilerden temizlenmiş, "Üç Vilayet İnkılâbı" olarak bilinen bu ayaklanmalar neticesinde Doğu Türkistan Türkleri, Ali Han Töre başkanlığında Doğu Türkistan Cumhuriyeti'ni kurmuştur. Bütün Çin'e hakim olan Komünist Çin Kuvvetleri, 1949'da Stalin'in de onayı ile Doğu Türkistan'a girerek bu tarihi Türk ülkesini resmen işgal etmiştir.
Yönetim Biçimi
Özerk bölge içinde etnik grupların dağılımına göre 8 Ağustos 1952'de 10 ayrı muhtar bölge tesis edilmiştir. Sincan (Uygur) Özerk Bölgesi bunlardan biri ise de, yönetim hakları, Pekin yönetimince çiğnenmektedir. Tüm idarede bütün yetkiler Çinlilerdedir. Özerk yönetim organlarında görevlendirilen etnik unsurların siyasî, ekonomik ve askerî karar verme, denetleme yetkileri Çin Komünist Partisi kontrolü altındadır.

Yönetim Biçimi


Özerk bölge içinde etnik grupların dağılımına göre 8 Ağustos 1952'de 10 ayrı muhtar bölge tesis edilmiştir. Sincan (Uygur) Özerk Bölgesi bunlardan biri ise de, yönetim hakları, Pekin yönetimince çiğnenmektedir. Tüm idarede bütün yetkiler Çinlilerdedir. Özerk yönetim organlarında görevlendirilen etnik unsurların siyasî, ekonomik ve askerî karar verme, denetleme yetkileri Çin Komünist Partisi kontrolü altındadır.

İdari Yapı


Çin Komünist Partisi tarafından bölgeye vali görevlendirilmektedir. Valinin mutlaka Çin Komünist Partisi üyesi olması şart koşulmaktadır. Doğu Türkistan'da Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nden başka aynı haklara sahip 7 organ daha vardır.
1- Sincan Askeri Bölge Komutanlığı
2- Sincan Askeri Üretim ve İnşaat Bölge Komutanlığı
3- Sincan Komünist Partisi
4- Sincan Halk Kurultayı Daimi Komitesi
5- Disiplin Kontrol Komitesi
6- Siyasî Danışma Konseyi
7- Sincan Devlet Savunma Güçleri Genel Komutanlığı

Demografik Durum


Çinliler:16 890 000
Uygurlar:12 500 000
Huiler: 600 000
Kazaklar:1 100 000
Mançular:90 000
Kırgızlar:150 000
Dongkianglar:40 000
Tacikler:33 000
Tibetliler:5 000
Özbekler:15 000
Davaniler:5 000
Sarı Uygurlar:11 000
Salar :3 000
Tatarlar:5 000
Ruslar:3 000
Boanlar:300

Ekonomi


Doğu Türkistan; petrol, wolfram, altın, kömür, uranyum gibi stratejik hammaddelere ve sayısız yeraltı ve yerüstü zenginliklerine sahip bir ülkedir. Çin'de mevcut 148 madenin 118 çeşidi Doğu Türkistan'dan çıkarılmaktadır. Doğu Türkistan'da şimdiye kadar 5000 yerde maden ocağı işletmeye açılmış olup; Çin'deki toplam maden ocaklarının %85'ini teşkil eder.Yaklaşık 500 bölgeden "petrol", 30 bölgeden "doğalgaz" çıkarılmaktadır. Petrol rezervi 8 milyar ton olarak tespit edilmiştir. Her yıl 10 milyon ton petrol Çin'e taşınmaktadır.Çin'in kömür rezervinin yarısı Doğu Türkistan'dadır. Yıllık "altın" üretimi 360 kg. civarındadır. Uranyum, wolfram gibi stratejik madenlerle tuz ve renkli kristal taşları Doğu Türkistan'ın başlıca yeraltı ürünlerindendir.150 bin km2 tarım arazisine, bir o kadar ekilebilen toprağa ve 12 bin km2 genişliğinde ormanlık alana sahip Doğu Türkistan yaylalarında 60 milyona yakın küçük ve büyükbaş hayvan beslenmektedir.Sanayi kuruluşlarında çalışanların %90'ını ve petrol tesislerinde çalışanların %99'unu bölgeye yerleştirilen Çinliler oluşturmaktadır.

Kültürel Yapı


Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde halkın % 50'si Uygur Türkçesi ile konuşmaktadır. 1000 seneden beri kullandıkları Arap Alfabesi Çin hükümeti tarafından 23.10.1969 tarihinde tamamen yasaklanmıştır. Onun yerine Çin fonetiğine uygun olarak hazırlanan Latin Alfabesi kabul ettirilmiştir 1980'li yıllarda Uygur aydınlarının hazırlamış oldukları, Uygur fonetiğine uygun Kiril Alfabesi projesi Pekin tarafından reddedilmiştir. Bunun yanında halkın büyük çoğunluğunun Türk olması sebebiyle Doğu Türkistan'da her şeye rağmen Türkçe konuşulmaktadır.Eski bir Türk yurdu olan Doğu Türkistan, Türklerin ilk yerleşik hayata başladığı yurtlardan biridir, Uygur mimarisi ise dünyaca meşhurdur ve Türk-İslam mimarisi özelliklerini ihtiva eder. Yeni Uygur edebiyatı dönemi (XIX.yy. Uygur edebiyatı) Doğu Türkistan'daki Çin istilâ ordularını, Çin hakimiyetini ve onlara karşı yapılan mücadeleleri işleyen eserlerin çok olduğu bir dönemdir. Ortaya çıkan edebî eserler, Uygur Türklerinde meydana gelen yeni millî edebiyatın temelini oluşturmuştur.
Eğitim-Öğretim
Doğu Türkistan'da okuma-yazma bilmeyenlerin oranı % 58-60 civarındadır. Yayınların ise ancak %16'sı Uygur Türkçesiyledir. Doğu Türkistan bölgesinin tarihi, kültürü ve etnik geçmişine dair bilgilerin resmî yorumdan farklı olarak verilmesi yasaklanmıştır. Öğretim kurumlarının yabancı ülkelerdeki öğretim kurumlarıyla doğrudan ilişki kurmaları da yasaklanmıştır. Aksi hareket edenler ise en ağır cezalara çarptırılmaktadır. Her sene alfabe değiştirilmesi yüzünden çocukların eğitimi eksik kalmakta ve öğrenim görmeleri engellenmektedir.

Uygurların Türk Tarihindeki Yeri Ve Önemi

-Şehircilik, tarım ve ticarette ileri gitmişlerdir.
-Okur-yazar oranları yüksek olup, 14 harfli alfabeleri vardır.
-Türeyiş ve Göç destanları vardır. "Orta Oyunu" Uygurlardan gelmektedir.
-Gök tanrı inancını terk edip yabancı dine inanan ilk Türk topluluğudur
-Bögü Kağan zamanında girdikleri Manihaizm dini, savaşçı karakterlerini kaybetmelerine neden olmuştur
-Tahta harfli matbaayı kullanmışlardır.
-Uygur beylerinden Eratna, Orta Anadolu'da bir devlet kurmuştur. Kayseri'deki türbesinde (Köşk Medrese) yatmaktadır.
-Uygurlar, Göktürkler devrinde yukarı Selenge boylarında yasamışlardır.
-On boydan meydana gelmişlerdi. Onun için On Uygur şeklinde de anılmışlardır.
-Uygurlar'ın başlarındaki idareciler, el teber (küçük kral) unvanını taşıyorlardı

ORHUN UYGUR DEVLETİ

Karluk ve Basmiller’le birleşerek II. Göktürk Devletini yıkan Uygurlar Orhun bölgesinde Uygur Devletini kurdular.(745)
Kurucuları : Kutluk Bilge Kül Kağan
Merkezleri : Ordubalık (Karabalsagun)’dur.
Kutluk Bilge Kül Kağan Türklerin şehir kuran ilk hükümdarıdır.
İlk Türk şehri Ordubalık' tır.
Bilge Kül Kağan’dan sonra MOYEN-ÇOR başa geçmiş, onun döneminde Müslüman Araplar(Abbasiler) ile Çinliler arasında Talas Savaşı yaşanmıştır.
Talas Savaşı Tarım Havzasının Uygurların eline geçmesini ve Çin'in Orta Asya'dan çekilerek zayıflamasına yol açmıştır.
Bögü Kağan devrin de Uygur Türkleri ile Çin arasında iyi ilişkiler kuruldu, ticaret gelişti.
Bögü Kağan Çin'e yardım amacıyla “Tibet Seferine” çıktı.
Bögü Kağan Tibet seferi sırasında iki MANİ (MANİHEİZM) rahibini yanına alarak ülkesine geri döndü. Bu rahipler Uygur Türkleri arasında Mani dininin yayılmasına sebep oldular. Ayrıca Türkler arasında Budizm’de yayılmaya başladı.
Mani Dini: Avlanmayı, et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan bir dindi.
Mani Dininin Uygurlar üzerindeki Etkileri:
1- Uygurlar Savaşçılıklarını kaybettiler.
2- Yerleşik hayata geçtiler.
3- Yerleşik hayata geçmeleriyle Uygurlar ticaret, bilim, sanat ve edebiyat gibi bir çok alanda geliştiler.

840 yılında bir başka Türk kavmi olan Kırgızlar, Uygur Devletine son verdiler. Kırgızlar’ın Orhun Bölgesine girmeleri sonucu Uygurlar, Kansu ve Turfan bölgelerine göç etmek zorunda kaldılar.
Kırgızların bu saldırıları buradaki Türk nüfusunun azalmasına sebep olmuştur. Bu yüzden bu en eski Türk Yurdu, daha sonra Kırgızları yenen Moğolların eline geçerek kolayca Moğollaşmış, MOĞOLİSTAN olarak anılmıştır.

KANSU (SARI UYGUR) DEVLETİ:

Kırgızlardan kaçarak Kansu Bölgesi’ne gelen Uygurlar tarafından kurulan bu devlete Sarı Uygur Devleti de denilmektedir. 1209’da Moğolların hakimiyetine girmiştir.

TURFAN (DOĞU TÜRKİSTAN) UYGUR DEVLETİ:

Kırgızların saldırıları neticesinde Uygurların bir kısmı Turfan Bölgesi’ne gelerek, burada yeni bir devlet kurdular. Bu devletleri de Moğollar tarafından 1207’de yıkıldı.
Cengiz Han’ın egemenliğine girmelerine rağmen medeniyette geliştiklerinden Moğollar’ı devlet teşkilatı, ticaret, bilim, sanat, alfabe gibi konularda etkilediler.
Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol oynadılar.

NÜFUSU


Doğu Türkistan'ın nüfusu,1949 yılından itibaren Türk dünyasındaki nüfus artış oranları baz alınarak yapılan ilmi istatistiklere göre 43.210.802 olarak belirlenmiştir.YÜZÖLÇÜMÜ1.828.418 km kare olup Almanya dan 4, Türkiye den 2,5, Pakistan dan 3 kat daha büyüktür.ÜZERİNDE KURULAN TÜRK DEVLETLERİHUN İMPARATORLUĞU(M.Ö 220-M.S 216), GÖKTÜRK DEVLETİ (552-745),UYGUR DEVLETİ(740-860), KARAHANLILAR DEVL.(840-1212), DOĞU TÜRKİSTAN (YAKUPHAN,KAŞGARYA) DEVLETİ(1863-1877), DOĞU TÜRKİSTAN İSLÂM CUMHURİYETİ(12 KASIM 1933-1937), DOĞU TÜRKİSTAN CUMHURİYETİ( 12 KASIM 1944-1949)BAŞLICA
ŞEHİRLERİ
Urümçi(Başkent)Kaşgar, Hoten,Yarkent,Turfan, Kumul, Gulca(İli), Kuça, Aksu ve Karaşehir başlıca vilayetleridir.

COĞRAFİ KONUMUASYA KITASININ TAM ORTASINDADIR

Baş meridyene yaklaşık 73 derece- 96 derece doğu boylamları ile ekvatora göre de 35 derece- 49 derece kuzey enlemleri arasında yer alır.

YER ALTI ZENGİNLİK KAYNAKLARI


1934-1943 Yıllarında Ruslar tarafından yapılan araştırma ve tetkiklerde 5 yerde Uranyum 5 yerde Volfram 13 yerde Kalay , 32 yerde Kurşun, 50 yerde toplam 18.500.000 ton Altın, 46 yerde Demir, 70 yerde Kömür, 2 yerde Cıva, 6 yerde Amonyak yatakları mevcuttur. 160 milyar tondan fazla 910 bin km2'lik alanda yeraltında 10 bin metreye kadar olan katmanlarda petrol tespit edilmiştir.2.5 milyon metre küp doğalgazı ile Suudi Arabistan'dan daha zengindir. Sadece Doğu Türkistan'ın Tarım Havzasında 74 milyar varil petrol rezervi mevcuttur. Bunda, Cungarya ve Turfan bölgesindeki zengin petrol yatakları hariçtir. Yine başka bir araştırmaya göre Karamay bölgesinde günde 170.000 varil yılda ise 1.286.000 ton petrol Çinliler tarafından çıkarılmaktadır. 160.000 ton rezervi olan bu petrol yatağı yine tamamen Çinlilerin kontrolünde olup, çıkan zenginliklerden Doğu Türkistan Türkleri kesinlikle istifade edememektedirler. 1949 YILINDAN BERİ BÜTÜN BU ZENGİNLİKLER KIZIL ÇİN TARAFINDAN SÖMÜRÜLMEKTEDİR. (Geniş bilgi için bakınız Petrol)

İKLİMÜlkede Belirgin bir kara iklimi hakimdir. Gündüzleri sıcak, geceleri serin; yazları çok sıcak, kışları ise çok soğuk geçer. Turfan müstesna, Doğu Türkistan da sıcaklık ortalaması 30 derecedir.Kış ortalaması ise -16 derece dolayındadır.
ZİRAAT10 çeşit hububat, 25 çeşit sebze,30 çeşit ilaç otları,20 çeşit meyve, 35 çeşit çiçek,
22 çeşit kavun, 34 çeşit Elma,13 çeşit üzüm,11 çeşit şeftali, 9 çeşit kayısı, 5 çeşit Armut ve daha burada sayamayacağımız kadar çok meyve ve sebze çeşitleri yetişmektedir.

HAYVANCILIK


Kızıl Çin istilasına kadar, bütün Doğu Türkistan'daki hayvanların umumi sayısı 15.000.000 baş idi. 1963 yılında Fransızların yaptıkları araştırmalara göre 60 Milyon baş hayvan olması gerekiyordu. 1987 yılındaki Çin kaynakları hayvan sayısını 20 milyon olarak açıklamıştır. Dolayısıyla bu tablo işgalci Çin hükümeti aleyhine ilginç ve düşündürürcü bir sonuç ortaya koymaktadır.

TİCARET

Uzun yıllar boyunca İpek Yolu denen ve Dünya ticaretinin şah damarını teşkil eden Çin ile Bizans arasındaki büyük ticaret yolu Türklerin elinde idi.1949 yılındaki işgalden sonra ithalat ve ihracat Çinli müstemlekecilerin ellerine geçmiş ise de, şu anda bile tarihi Kaşgar vilayeti ithalat ve ihracat konusundaki stratejik önemini korumaya devam etmektedir.

SANAYİ


İşgalden önce genelde el sanatlarından ibaret olan Uygur halkının geçim kaynağının yanı sıra İpekli ve pamuklu kumaşlar da dokunuyor, halı, kilim gibi eşyalar imal ediliyordu.Kesin olmayan rakamlarla 302 adet tezgah,atölye, fabrika ve işletme mevcut olup, Bunlar halı, deri, demir, bakır ve bez sanayisine aitti.

AKARSULAR VE GÖLLER


En mühim akarsuyu TARIM NEHRİ' dir. uzunluğu 1600 Km olan bu nehir altı koldan doğar. Batıdan gelen Kaşgar derya,Güneybatıdan gelen Yarkent Derya, Güneyden gelen Hoten Derya, Kuzeybatıdan gelen Aksu bu nehrin kollarıdır. Ayrıca BULUNGİR Irmağı da vardır. Tanrı Dağlarının güneyinde BAĞRAÇ GÖLÜ bulunmaktadır. Bu Gölün Güneydoğusunda LOP Gölü vardır. Ayrıca ABI GÖLÜ Cungarya Havzasının en büyük Gölüdür.